Vitamin D en de vruchtbaarheid

Vitamin D en vrouwelijke vruchtbaarheid

Vitamine D is voor de meeste vrouwen vooral bekend om zijn functie bij het versterken van de botten en als bescherming tegen osteoporose. Het is ook bekend dat het tijdens de zwangerschap en de borstvoedingsperiode belangrijk is voor moeder en kind. Vitamine D speelt echter al vóór een zwangerschap een cruciale rol - het is zowel van groot belang voor de mannelijke als de vrouwelijke vruchtbaarheid.

Het goedbedoelde advies om gewoon even te ontspannen en naar de zon te gaan als het niet lukt om kinderen te krijgen, heeft inderdaad een onderbouwde achtergrond. Een vakantie aan zee betekent minder stress, meer tijd om te ontspannen - maar ook meer vitamine D! Vitamine D wordt onder invloed van zonlicht in de huid aangemaakt en van daaruit door het lichaam getransporteerd naar de plaatsen waar het nodig is. Vitamine D helpt op verschillende manieren om de vrouwelijke vruchtbaarheid te optimaliseren en kan zo de kans op een zwangerschap vergroten.

Vitamine D is noodzakelijk voor optimale vruchtbaarheid

Eerste belangrijke aanwijzingen voor een rol van vitamine D in de vrouwelijke vruchtbaarheid komen uit observationele studies. Een Indiase studie onder onvruchtbare vrouwen toont recent aan dat 64% van de deelneemsters leed aan een vitamine D-tekort. Dit is een bovengemiddeld hoog percentage en wijst op een causaal verband. [1] 

Resultaten van een Amerikaanse studie toonden een vergelijkbare trend. Hier namen 37% van de deelneemsters te weinig vitamine D tot zich, en 14% vertoonde al een uitgesproken vitamine D tekort. Bij een vergelijking van eerstgeboorten met hoge en lage vitamine D-waarden correleerde de zwangerschapsrate met de vitamine D-waarde. Hoe hoger de vitamine D-waarde in het bloed, hoe waarschijnlijker de bevruchting en een positief verlopende zwangerschap. [2] 

Opmerking voor een mogelijke reden hiervoor komt van het onderzoek naar de cycluslengte van 46 vrouwen. De lengte van de cyclus nam toe met stijgende vitamine D. Aangezien kortere cycli de kans op bevruchting waarschijnlijker maken, is het daarom raadzaam om je vitamine D-niveau te verhogen voordat je probeert zwanger te worden, om de cyclus te optimaliseren en daarmee de kansen op een zwangerschap te vergroten.[3] 

Vitamine D wordt gericht gerekruteerd

Ook de kijk door de microscoop bevestigt de invloed van vitamine D op de bevruchting. Vitamine D wordt in het bloed door het lichaam getransporteerd, totdat het op bepaalde aanhechtingspunten op de celoppervlakken terechtkomt. Deze vitamine D-receptoren bevinden zich op alle cellen die vitamine D nodig hebben.

Ook de cellen van de eierstokken, evenals de cellen die de eicellen omringen en van voedingsstoffen voorzien, hebben vitamine D-receptoren. Vitamine D stimuleert hier de productie van belangrijke hormonen, zoals progesteron en estradiol, een voorloper van oestrogeen. Een nauwkeuriger kijkje in de genetische regulatie van deze cellen toont aan dat vitamine D direct betrokken is bij de activatie van bepaalde genen. [1] [4] [5] 

Vitamin D bewaart de vruchtbaarheid

Een van de genen die door vitamine D worden gereguleerd, lijkt het anti-Müller-hormoon (AMH) te zijn. De regulatorische elementen van dit gen kunnen direct binden aan de vitamine D-receptor, wat leidt tot een genactivatie. Dit zou betekenen dat vitamine D zou moeten leiden tot hogere AMH-waarden. De AMH-waarde geeft informatie over de 'biologische leeftijd' van de eierstokken en over de eicelreserves.

De AMH-waarde neemt gestaag af tot het bereiken van de menopauze. Vitamine D-waarden in het serum correleren met de AMH-waarde. Een evenwichtige vitamine D-balans zou kunnen bijdragen aan het behoud van de vruchtbaarheid, wat vooral belangrijk is voor oudere vrouwen met een kinderwens. [6] 

Vitamin D helpt bij de belangrijkste oorzaken van onvruchtbaarheid

Endometriose en Polycysteus Ovarium Syndroom (Engels: polycystic ovary syndrome, kort: PCOS) zijn samen de meest voorkomende oorzaak van vrouwelijke onvruchtbaarheid. Vitamine D is betrokken bij beide aandoeningen.

1. Endometriose:

Deze goedaardige ontsteking van het baarmoederslijmvlies treft 5-10% van alle vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Symptomen zijn bekkenpijn, opvallende menstruatieklachten, pijn tijdens de geslachtsgemeenschap en onvruchtbaarheid.

De exacte invloed van vitamine D op endometriose is nog onbekend. Vast staat echter dat de cellen van het baarmoederslijmvlies vitamine D binden, en mogelijk dit zelf kunnen produceren. Vitamine D is bovendien bekend om zijn activatie van het immuunsysteem. Foutieve schakelingen van het immuunsysteem maken de ontwikkeling van endometriose mogelijk. Vitamine D zou hier door lokale regulering van het immuunsysteem kunnen ingrijpen.

Dit zou de reden kunnen zijn dat vrouwen met voldoende vitamine D-waarden een 24% lager risico hebben om endometriose te ontwikkelen. Een Japanse studie gaf hier een grenswaarde van 30 ng/ml aan, waarvan het lijkt dat het niet behalen van deze waarde endometriose bevordert.[4] Een evenwichtige vitamine D-spiegel draagt daarom bij aan de bescherming tegen endometriose.

2. Polycystisch Ovarium Syndroom (PCOS):

PCOS heeft een vergelijkbare prevalentie als endometriose, met 5-10% van alle vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Symptomen zijn de talrijke cysten in de eierstokken, een overschot aan mannelijke hormonen en onvruchtbaarheid.

Vitamin D-waarden correleren met enkele van de ziektebeelden van PCOS. Zo zijn lage vitamine D-waarden vaker gemeten bij vrouwen met hoge testosteronwaarden. Vrouwen met hirsutisme, oftewel overmatige lichaamshaar, een ander symptoom van PCOS, hebben ook vaak lage vitamine D-waarden.

Voorzichtigheid is echter geboden bij het interpreteren van de verbinding tussen vitamine D en PCOS. Een groot deel van de vrouwen met PCOS is namelijk overgewicht of obesitas. Deze patiëntengroep heeft sowieso een lagere vitamine D-status, omdat de vetoplosbare vitamine D door de vetcellen 'wordt opgezogen'. Of vitamine D-tekort bij PCOS daarom direct of indirect met de ziekte samenhangt, is onduidelijk.[5] 

Opmerkingen over een directe link komen echter van een recent uitgevoerde Amerikaanse studie. Deze toonde aan dat vitamine D de concentratie van het hormoon VEGF verlaagt. Hoge VEGF-concentraties bevorderen de ontwikkeling van PCOS. De onderzoekers ontdekten bovendien dat vitamine D triglyceriden verlaagt, en daarmee obesitas tegengaat. Vitamine D zou daarmee kunnen worden ingezet voor de holistische behandeling van obesitas en het daarmee samenhangende PCOS, adviseren de auteurs van de studie. [7] 

Vitamin D en mannelijke vruchtbaarheid

Een voldoende vitamine D-spiegel ondersteunt ook de mannelijke vruchtbaarheid en is bij verminderde vruchtbaarheid bijzonder belangrijk. Vitamine D kan de kwaliteit en prestaties van de zaadcellen positief beïnvloeden, en daarmee de slagingskans bij de bevruchting verhogen. Stellen met een kinderwens zouden daarom moeten zorgen voor een adequate inname van vitamine D. Als deze bijvoorbeeld door te weinig zonlicht of andere factoren niet voldoende is, wordt het innemen van voedingssupplementen aanbevolen.

Steeds meer stellen stellen paren met een kinderwens vandaag de dag de diagnose onvruchtbaarheid vast. Wereldwijd is ongeveer 15% van alle paren in de vruchtbare leeftijd hiervan getroffen, dat is ongeveer elk 7e paar. Bij oudere paren is de kans echter veel groter dan bij jongere. In ongeveer 25% van alle gevallen ligt de oorzaak van de onvruchtbaarheid bij de mannelijke partner. Meestal ligt het probleem bij de kwaliteit van het geproduceerde sperma.[8] 

Vitamine D lijkt een belangrijke rol te spelen bij mannelijke onvruchtbaarheid, vermoeden onderzoekers. Naast de functie van vitamine D bij de productie en afgifte van het hormoon testosteron, dat een belangrijke rol speelt bij het mannelijke voortplantingssucces, zou vitamine D ook op andere manieren invloed kunnen uitoefenen op de zaadkwaliteit.

Vitamin D-tekort vermindert de mannelijke vruchtbaarheid

Een belangrijke aanwijzing voor de rol van vitamine D op de mannelijke vruchtbaarheid komt van vergelijkingsstudies van vitamine D-waarden. Iraanse wetenschappers vergeleken de vitamine D-waarden van 114 vruchtbare mannen met die van 116 onvruchtbare mannen.

De resultaten toonden aan dat onvruchtbare mannen gemiddeld aanzienlijk vaker last hadden van een vitamine D-tekort. Een absolute grenswaarde van 20 ng/ml vitamine D in het serum werd vastgesteld, die de vruchtbare van de onvruchtbare mannen scheidde. Bij een waarde van 20 ng/ml vitamine D was het spermiogram, dat wordt gebruikt voor de analyse van de spermakwaliteit en vruchtbaarheid, duidelijk beter. [9]

Of een vitamine D-tekort echter mannelijke onvruchtbaarheid veroorzaakt, of misschien een gevolg daarvan is, blijft echter nog steeds onduidelijk.

Lokale vitamine D productie voor mannelijke vruchtbaarheid

Of vitamine D belangrijk is voor een orgaan, kan deels worden afgeleid of het daar geproduceerd of verwerkt wordt. Het grootste deel van de vitamine D wordt met behulp van zonnestraling in de huid aangemaakt en van daaruit naar de doelorganen getransporteerd.

Om ervoor te zorgen dat vitamine D de cel binnenkomt en daar effectief kan zijn, moet het binden aan een receptor op het celoppervlak, de zogenaamde vitamine D-receptor. Deze receptoren bevinden zich op alle cellen van die organen waarvoor vitamine D belangrijk is, zoals de darmen, de nieren, de schildklier, en op de cellen van het skeletsysteem.

Ook de cellen van de teelballen hebben de vitamine D-receptor op hun oppervlakken. Daarnaast bevinden zich in de cellen ook die enzymen die nodig zijn voor de stofwisseling van vitamine D. De teelballen hebben twee hoofdtaken: de productie van testosteron en de aanmaak van sperma, de mannelijke zaadcellen.

Beide aspecten lijken gereguleerd te worden door vitamine D. Dit blijkt uit het feit dat vitamine D-receptoren zowel direct op de zaadcellen als op de somatische cellen zijn gevonden. Laatstgenoemden dienen ofwel voor de productie van testosteron (Leydigcellen), of ondersteunen de ontwikkeling van sperma (Sertolicellen).

Wetenschappers vermoeden dat vitamine D rechtstreeks in de teelballen wordt geproduceerd om in de regionale behoefte te voorzien. De locatie van de vitamine D-receptoren direct op de zaadcellen laat verder vermoeden dat vitamine D ook rechtstreeks betrokken is bij de bevruchting. [10] [11]

Vitamin D en zaadkwaliteit

De exacte mechanismen waardoor vitamine D de mannelijke vruchtbaarheid verhoogt zijn grotendeels nog onduidelijk, maar enkele belangrijke details hebben ons begrip hiervan echter al aanzienlijk vergroot. Vitamine D kan niet alleen direct inwerken op het erfelijk materiaal in cellen (genomisch effect), maar ook indirect de cel functies beïnvloeden door de regulatie van de calciumstroom (niet-genomisch effect).

Door de regulering van het calciumgehalte in de zaadcellen kan vitamine D de beweeglijkheid van de zaadcellen verhogen. Hierdoor zijn ze in staat om sneller en gerichter naar hun doel - de eicel - te zwemmen. [10] [11]

In overeenstemming met deze moleculaire resultaten toonde een Deense studie onder 300 gezonde mannen een directe verbinding aan tussen vitamine D-waarden en zaadkwaliteit. Mannen met onvoldoende vitamine D-waarden (onder 25 nM) hadden een aanzienlijk lagere hoeveelheid beweeglijke en morfologisch normale (en daarmee vermoedelijk functionele) zaadcellen in vergelijking met mannen met hogere vitamine D-waarden (boven 75 nM).[12] 

Geringe vitamine D-concentraties gaan daarom duidelijk gepaard met een lager aantal vruchtbare zaadcellen. Voldoende of verhoogde vitamine D-waarden hebben daarentegen een positieve invloed op de snelheid en functionaliteit van de zaadcellen, en verhogen daarmee de mannelijke vruchtbaarheid.

Kan vitamine D alleen de vruchtbaarheid verhogen?

De vraag of vitamine D direct de vruchtbaarheid van de man kan verhogen, kan alleen worden beantwoord door interventiestudies waarin onvruchtbare paren met vitamine D worden behandeld. Hiervoor werden 330 onvruchtbare mannen in Denemarken gedurende 150 dagen behandeld met vitamine D en calcium, of met een placebo.

De actieve groep ontving een instapdosis van 300.000 IE vitamine D, gevolgd door een dagelijkse inname van 1400 IE vitamine D en 500 mg calcium gedurende de studieperiode.

In vergelijking met de placebogroep was er geen duidelijke verbetering van de zaadkwaliteit, maar er waren meer dan drie keer zoveel spontane zwangerschappen bij de partners van mannen die met vitamine D werden behandeld. Bovendien waren de concentraties van Inhibin B, een vruchtbaarheidsmarker, in de met vitamine D behandelde groep duidelijk verhoogd. [13]